Gisteravond nam onze jongste dochter mij mee naar de première van de voorstelling In de Willemstraat van Productiehuis Alphen. De kunstvorm van het (amateur)toneel was wennen. De teksten waren wat uitleggerig en het duurde even voordat de acteurs veranderden in echte personages. Maar naarmate de voorstelling vorderde, merkte ik hoe krachtig juist deze kunstvorm is om dit verhaal te vertellen. Alles was ontdaan van valse emoties en ik kwam aan tafel te zitten bij doodgewone mensen die buitengewone dingen hebben gedaan.

In 2006 bezochten mijn ouders het voormalige concentratiekamp Mauthausen in Oostenrijk. Toen zij op een plaatselijk terras de sombere indrukken van dit bezoek probeerden te verwerken, raakten zij in gesprek met een oudere dame uit het dorp. Toen zij hoorde dat mijn ouders zojuist Mauthausen hadden bezocht, begon de dame zich onmiddellijk te verontschuldigen dat zij nicht gewusst had wat daar had plaatsgevonden. Voor de naoorlogse generatie was het excuus wir haben es nicht gewusst bijna vanzelfsprekend en tegelijkertijd werd het smalend en argwanend ontvangen. Hoe kon men niet geweten hebben van de massale slachtpartijen in de eigen achtertuin? De grauwe ruïnes van de vernietigingskampen steken nog als beschuldigende vingers uit de Europese bodem. Maar is het wel terecht dat gewone burgers van voormalig nazi-Duitsland, zoals deze vrouw, deze loden last alleen moeten dragen? Wat hebben wij, Nederlanders, eigenlijk zelf geweten? Vergeleken met andere bezette landen in West-Europa zijn uit ons land verhoudingsgewijs de meeste Joden gedeporteerd en vermoord. Ook uit onze eigen bodem steken schuldige tentakels omhoog. Als die Oostenrijkse vrouw zich zou moeten verontschuldigen, moeten de omwonenden van Westerbork of de buurtbewoners van bijvoorbeeld het Scheveningse Belgisch Park dat dan niet net zo goed doen?

Toen de gerenommeerde Britse schrijver Tom Holland vorig jaar zijn boek Heerschappij publiceerde, leken de christelijke media hun geluk niet op te kunnen. Eindelijk nam een gerespecteerde denker, die niet eens afkomstig is uit de eigen gelederen, het op voor ‘hun’ geloof. Nu ik het boek van Tom Holland zelf gelezen heb, kan ik niet zeggen dat ik hun enthousiasme deel.

In eenentwintig inkijkjes in de geschiedenis voert Tom Holland zijn lezers vanuit de antieke oudheid naar het heden. Onderweg tracht hij aan te tonen hoe ‘het christendom het Westen heeft gevormd’, zoals de ondertitel van zijn boek luidt. Het verhaal van de kruisiging van Jezus werd een mythisch symbool van de christelijke revolutie die de wereld veranderde. Het werd het mooiste verhaal dat ooit verteld is, zo citeert Tom Holland in de slotzin van zijn inleiding. Maar hij vertelt net niet het hele verhaal.

In de zomer van 1936 verrees op de boulevard van Scheveningen het Lunapark. De monumentale toegangspoort tot het park was al van verre te zien en de grootste attractie, een bergbaan uit Engeland, stak boven de duinen uit. ’s Avond werd het park verlicht door honderden elektrische lampjes die het publiek naar binnen lokten.

Ook de zestienjarige Willem Zwart struinde op die zwoele avonden met zijn vrienden en vriendinnen over de boulevard. Samen noemden zij zich de Happiërs. Hoewel zij zeiden het ‘onchristelijke’ Lunapark te mijden, werden zij onweerstaanbaar aangetrokken door de bedrijvigheid in hun dorp dat was omgetoverd tot een mondain kuuroord voor de rijken.

Lees verder →

In de afgelopen maanden heb ik de oorlogsjaren van mijn opa zo goed mogelijk uitgezocht. Nu mijn zoektocht zijn einde nadert en ik het geheel overzie, krijg ik steeds meer de indruk dat mijn opa een kleine Forrest Gump van bezet Nederland is geweest. Hij was een doodgewone jongen met een doodgewoon verhaal dat overal net even de belangrijkste gebeurtenissen uit de bezettingsjaren aantikt.

Lees verder →

Rijen grijze prevelende gezichten, maskers van angst,
Ze verlaten hun loopgraven, klimmen omhoog,
De tijd tikt wezenloos vlijtig aan de polsen,
De hoop, met afgewende blikken, met grijpende vuisten,
Spartelt in de modder. O, Jezus, laat dit ophouden!

Met deze woorden eindigde Siegfried Sassoon zijn gedicht Attack. Hij schreef het in 1917 toen hij in een hospitaal herstelde van de verwondingen die hij had opgelopen aan het front in de Eerste Wereldoorlog. De wezenloze waanzin en in modder gedompelde destructie die hij daar had gezien, dreven hem tot zijn wanhopige gebed. Sassoon was een van de vele Britse soldaten die hun trauma’s van zich af schreven in indringende gedichten. Het zou de Eerste Wereldoorlog de bijnaam The Literary War geven. Vandaag is het precies honderd jaar geleden dat deze oeroorlog van de twintigste eeuw eindigde. Lees verder →

Stil zijn tijdens dodenherdenking. Ik vind het lastig. Natuurlijk, die twee minuten zwijgen gaat nog wel, maar werkelijk stil worden en herdenken, lukt mij slechts zelden. Om dat te kunnen, moet ik mijn gedachten laten gijzelen door iets wat het alledaagse overstijgt. Iets groters, iets ingrijpenders. Dat sta ik maar zelden toe. Om dit toch te leren, proberen wij onze kinderen ieder jaar rond deze datum mee te nemen naar een van de overblijfselen van de Tweede Wereldoorlog. Dit jaar bezochten wij Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort. Een bijna vergeten gevangenenkamp midden in Nederland, waar de nazi’s vanwege de verscholen ligging in de bossen onbespied hun onmenselijke gang konden gaan. Wat is overgebleven, zijn slechts enkele stille getuigen, die alleen beginnen te spreken als je stil blijft staan. Lees verder →