In de jaren vijftig van de twintigste eeuw schreef de Amerikaanse scenarist Reginald Rose Twelve Angry Men. Het stuk is even eenvoudig als geniaal. Twaalf juryleden krijgen de opdracht van de rechter om te oordelen over een tiener die verdacht wordt van de moord op zijn vader. ‘Het is aan jullie om feiten en verzinsels te scheiden. Eén man is dood. Het leven van een ander staat op het spel. Als er gerede twijfel is aan de schuld van de verdachte, zullen jullie hem onschuldig moeten verklaren. Maar wanneer er geen twijfel is, moet hij schuldig worden verklaard. Wat jullie ook beslissen, het oordeel moet unaniem zijn.’ Zo klinken de woorden van de onzichtbare rechter als het doek is opgetrokken.

Twaalf mannen betreden het toneel en scharen zich rond de jurytafel. Al snel blijkt dat zij niet van plan zijn om lang over de zaak te praten. Het is snikheet en iedereen heeft andere dingen te doen. Bovendien is de zaak duidelijk. De onderbuurman heeft de jongen horen schreeuwen en zien wegvluchten. De overbuurvrouw heeft de moord zien plaatsvinden. Het gebruikte wapen is zeldzaam en daarbij is de moord ook nog gepleegd in een achterbuurt. Daar wonen de mensen die zulke dingen doen. De juryleden besluiten direct te stemmen over de schuld van de jongen. Elf handen gaan omhoog voor schuldig. Eén hand gaat omhoog voor onschuldig.

Verbijsterd vraagt het luidruchtige jurylid nummer drie aan de tegendraadse nummer acht of hij werkelijk gelooft dat de jongen onschuldig is. ‘Ik weet het niet’, antwoordt nummer acht, ‘maar deze jongen verdient het dat wij tenminste enkele woorden over de zaak spreken.’ Hierop neemt hij de leiding en maakt duidelijk dat het gebruikte wapen helemaal niet zo zeldzaam is, dat het getuigenis van de onderbuurman op belangrijke punten niet klopt en dat het onwaarschijnlijk is dat de overbuurvrouw heeft gezien wat zij zegt te hebben gezien. Tot grote woede van nummer drie verandert geleidelijk aan de stemming onder de juryleden. Eerst wijzigt slechts één ander jurylid zijn mening, dan volgen er nog vier en uiteindelijk zijn de rollen volledig omgedraaid. Er is zeker gerede twijfel gerezen. Elf mannen stemmen voor onschuldig en alleen nummer drie wil nog halsstarrig en tegen beter weten in vasthouden aan zijn gelijk.

Misschien is het meest fascinerende aan Twelve Angry Men wel wat er niet verteld wordt. Als ook nummer drie het uiteindelijk uitschreeuwt dat hij voor onschuldig stemt, sluit namelijk het doek en is het stuk afgelopen. Maar hoe zou de rechtszaak hierna verder verlopen zijn? Iedereen zal verwacht hebben dat de jury terugkwam met het unanieme oordeel dat de verdachte schuldig is. De jongen zelf zal trillend in de beklaagdenbank het moment van de uitspraak hebben afgewacht. Vol ongeloof zal hij vervolgens gehoord hebben hoe de jury hem onschuldig verklaarde. Er zou beroering onder het publiek ontstaan. De rechter, wellicht even verbaasd als alle andere aanwezigen, zou proberen de orde in de rechtszaal te herstellen, maar de jongen zou die dag vrijaf gaan. En wie eerlijk is, zou hebben toegegeven dat er recht was geschied.

Jurylid nummer acht is een held. Hij was de enige die zich serieus wijdde aan de taak die hem was opgedragen. Scheid de feiten van de verzinsels en verklaar de verdachte onschuldig als er sprake is van gerede twijfel. De andere juryleden daarentegen waren dom, laf, gemakzuchtig, bevooroordeeld en manipulatief. Ten behoeve van hun eigen gelijk en gemak waren zij bereid om het leven van een ander mens op te offeren. In drie korte bedrijven wist Reginald Rose zo een diepe zwakte in het menselijke karakter bloot te leggen.

In onze tijd waarin polarisatie en maatschappelijke boosheid groeit, is het goed om Twelve Angry Men opnieuw op de planken te brengen. Steeds meer mensen voelen zich genoodzaakt om zich achter de schreeuwerige nummers drie van nu te scharen, omdat zij zelf niet weten wat zij zouden moeten vinden. Laat Twelve Angry Men ons inspireren tot het alternatief van zelf nadenken. Laat Twelve Angry Men verplicht studiemateriaal voor rechters worden, zodat zij herontdekken wat rechtspraak werkelijk inhoudt en het vertrouwen in de rechtsstaat hersteld kan worden. Laat op scholen leerlingen Twelve Angry Men opvoeren om hen te leren kritisch te denken en zich te ontwikkelen tot heldhaftige nummers acht. Laat de groeiende boosheid omgebogen worden tot inspanning voor rechtvaardigheid. Het waren uiteindelijk niet elf maar twaalf boze mannen. Wat nou als nummer acht in plaats van boos te zijn onverschillig was gebleven? Het zou opnieuw een onschuldig leven hebben gekost.