Al enige jaren houd ik voor mijzelf een lijst met gelezen boeken bij. Ik wil graag onthouden wat ik heb gelezen en wat ik ervan vond. Zo kwam ik erachter dat ik ongeveer tussen de 15 en de 20 boeken per jaar uitlees, dat ik de laatste jaren steeds meer non-fictie ben gaan lezen en dat de boeken die ik lees bijna altijd een raakvlak hebben met geloof, de Bijbel of geschiedenis.

Omdat ik graag boeken lees en ook graag over boeken lees, vind ik het leuk om aan het einde van dit jaar mijn boekenlijst van het afgelopen jaar in een paar zinnen te bespreken. Misschien wordt het wel een leuke eindejaarstraditie.

(1) Just as I am, Billy Graham

In deze lijvige autobiografie vertelt Billy Graham zijn levensverhaal. Het leest bijna als een alternatieve geschiedenis van de twintigste eeuw, omdat Billy Graham werkelijk overal geweest lijkt te zijn op zijn evangelisatiecampagnes en vele wereldleiders heeft ontmoet. Juist omdat de twintigste eeuw een eeuw van uitersten was, valt het op hoe Billy Graham met een eenvoudige evangelieboodschap ingang wist te vinden bij talloze mensen. De aantallen lopen volgens zijn eigen verslag in de miljoenen toehoorders en honderdduizenden bekeerlingen. De volgende anekdote typeert de unieke bediening die Billy Graham heeft gehad. Toen hij in 1954 sprak in het Olympisch Stadion te Berlijn verwees hij naar het feit dat nog niet zo lang daarvoor Adolf Hitler op die plaats het volk had toegesproken. Graham hield vervolgens zijn Bijbel omhoog en zei: ‘nu is het Gods beurt om te spreken’.

(2) De omstreden bronnen van de islam, Eildert Mulder en Thomas Milo

In dit moeilijk leesbare boek bespreken de schrijvers verschillende historisch-kritische theorieën over de koran en andere traditionele, islamitische bronnen. Er passeren werkelijk verbluffende theorieën de revue, waar islamhistorici nog flink op zullen moeten studeren en daarom vergelijken de schrijvers zelf hun boek met een ‘proefsleuf in een tell’. De relatie tussen het ontstaan van de islam en het christendom boeide mij het meest. Het gegeven dat de inscriptie in de Rotskoepel eigenlijk een polemiek tegen de goddelijkheid van Jezus is, was nieuw voor mij. Onder andere daaruit blijkt dat de islam waarschijnlijk voort is gekomen uit één van de verschillende sekten die zich al vroeg van het authentieke christelijke geloof hebben afgescheiden. Zoals zo vaak was (en is) de dubbele natuur van Christus het twistpunt, terwijl de Bijbelse geschriften daar klare taal over spreken. In dat verband is het interessant dat de schrijvers zeggen dat de koran reflecteert op de Bijbel.

(3) Het meisje dat verdween, Els Florijn

Een ontroerend boek dat gebaseerd is op een schrijnend, waargebeurd verhaal (zie hierover de uitzending van Andere Tijden, 4 mei 2008). Een Joods stel duikt onder met hun twaalfjarige pleegdochter en laat hun driejarige dochtertje achter in de tevergeefse hoop dat de nazi’s haar wel met rust zullen laten. De gang naar Auschwitz tot in de gaskamers is aangrijpend beschreven vanuit het perspectief van het kleine meisje. De bespiegelingen van de pleegzus (die de oorlog overleefd heeft) over het verlies van haar zusje zijn minder aangrijpend, maar zorgden er wel voor dat ik het boek met een ‘gat in mijn hart’ uitlas.

(4) Vijf nijlpaarden in een kippenhok, Willem J. Ouweneel

Na ‘Vijf olifanten in een porseleinkast’ bespreekt Ouweneel nu vijf minder grote onderwerpen die tot verdeeldheid in de christelijke wereld leiden. Met name interessant vond ik de negen stappen die Ouweneel voorstelt in de ‘oefening’ om naar elkaar te luisteren. Alleen het onderwerp over (de functie van) de hel bracht voor mij echt nieuwe aspecten naar voren, zoals de stellingen over de betekenis en reikwijdte van de eeuwige foltering. Ook het standpunt dat ‘eeuwig’ alleen een kwalitatieve (aard) en geen kwantitatieve (tijdsduur) betekenis heeft, is het bestuderen en waarschijnlijk het tegenspreken waard. Met betrekking tot het vijfde ‘nijlpaard’ (occultisme) wordt de kwestie mijns inziens versimpeld door de standpunten terug te brengen tot bedreiging (‘je kunt belast raken’) of geen bedreiging (‘je kunt niet belast raken’), waarmee het punt eigenlijk gaat over de praktijk van de bevrijdingsbediening.

(5) Het wonder van het kruis, Wilkin van de Kamp

Dit boek las ik samen met een aantal twitteraars (een intitiatief van Jos Douma) in de 40 dagen voor Pasen. Het boek schetst op een indrukkende wijze wat de Heer Jezus heeft doorstaan aan het kruis, maar ook welke geweldige gevolgen dit voor de gelovigen heeft (de 7 wonderen van het kruis).  Het boek is een toegankelijke beschrijving van het veelomvattende verlossingswerk dat de Heer Jezus heeft volbracht, maar volgens mij neemt Van de Kamp op sommige punten iets te veel vrijheid in zijn bewoordingen en had hij dichter bij het getuigenis van de Bijbel kunnen blijven.

(6) Haar naam was Sarah, Tatiana de Rosnay

Zoals zo vaak is de oorspronkelijke titel (Sarah’s Key) beter dan de Nederlandse titel. Het verhaal vertelt hoe een Joods gezin tijdens de beruchte razzia van 16 juli 1942 uit Parijs wordt weggevoerd. De twaalfjarige Sarah weet nog net haar broertje Michel te verstoppen in een kast. In het eerste deel worden de lotgevallen van Sarah afgewisseld door de zoektocht van de journaliste Julia Jarmond die ontdekt dat haar schoonfamilie een geheim bewaart dat samenhangt met de verschrikkelijke razzia. In het tweede deel wordt alleen Julia nog gevolgd in haar zoektocht naar Sarah. Het boek is pakkend geschreven, maar helaas wordt er wel een aantal keer in gevloekt. Het raamverhaal van Julia is op punten ongeloofwaardig en overschaduwt enigzins het ontroerende verhaal van Sarah.

(7) Volg jij Mij, Hans van der Lee

De ondertitel van het boek is ‘hoe je groeit in radicaal discipelschap’. Dat is inderdaad waar het boek over gaat. Van der Lee legt vooral veel nadruk – wat mij betreft soms té veel – op het onderwerp bezitsbeperking. Het boek is niet bijzonder goed geschreven. Er zit geen duidelijke lijn in en de zinsopbouw is niet altijd goed te volgen. Toch weet Van der Lee op een indringende wijze de radicaliteit van discipelschap neer te zetten. Het zet je aan het denken over je eigen invulling van discipelschap. Van der Lee schrikt er niet voor terug om met grafieken en een navolgingsprofiel te werken. In eerste instantie stoot dit af, maar aan de andere kant ben ik wel in de verleiding om zo’n profiel in te vullen. Waar sta ik nu in mijn discipelschap? En als ik over tien jaar weer zo’n profiel zou invullen, is er dan groei zichtbaar?

(8) Je hebt het al, Andrew Wommack

Ondanks dat ik behoorlijk wat vraagtekens kan zetten bij sommige beweringen van Wommack, zette zijn boek mij toch aan het denken. Zijn onderwijs om geloof te laten werken is confronterend. Wommack voert vele Bijbelse voorbeelden aan die onderstrepen dat geloof moet werken. De redenatie van Wommack is eenvoudig: God heeft alles al gedaan, geloof maakt het mogelijk dat wat in de geestelijke werkelijkheid zo is, ook in de zichtbare werkelijkheid zo wordt. Op basis van Efeze 1 stelt Wommack dat God ons al met alle geestelijke zegeningen gezegend heeft en dat het dus niet nodig is dat mensen ziek zijn of armoede leiden. Geloof zet volgens Wommack genezing en financiële voorspoed vrij. Ik kan mij niet vinden in de ‘prosperity teaching’ van Wommack, maar zijn onderwijs prikkelt wel tot een actief geloofsleven.

(9) De Kerk van God II. Ontwerp van een historische en praktische ecclesiologie, Willem J. Ouweneel

Dit achtste deel van de evangelisch-dogmatische reeks vond ik moeilijker om doorheen te komen dan de andere delen. Toch zaten er zeker boeiende gedeeltes in. Met name door zijn gebruikelijke heldere wijze van analyseren weet Ouweneel grote onderwerpen in een overzichtelijk kader te brengen, zoals de analyse van verschillende kerktypen aan de hand van de criteria ‘hoogkerkelijk’ (ceremonieel) en ‘laagkerkelijk’ (sober), ‘objectivistisch’ (leer) en ‘subjectivistisch’ (beleving), ‘vrijzinnig’ (eigentijds) en ‘rechtzinnig’ (traditioneel-historisch), of de behandeling van eigentijdse kerkvormen aan de hand van een aantal criteria die bepalen wat een gemeente tot gemeente maakt. Veel andere onderwerpen heeft Ouweneel al in andere boeken uiteengezet, zoals de kerkhistorische opvatting van Openbaring 2-3, het sacrament van de ziekenzalving, de betekenis van de eeuwige Torah en de vraag of we nog een grote opwekking kunnen verwachten.

(10) De Naam van de Roos (en Naschrift), Umberto Ecco

Dit was een redelijk toegankelijk boek van Eco (misschien omdat ik de verfilming ervan al had gezien). Andere boeken van Eco heb ik halverwege (De slinger van Foucault) of na twee hoofdstukken (De begraafplaats van Praag) weggelegd wegens de overdaad aan informatie over satanistische complotten en geschriften. Op zich viel dit in De Naam van de Roos wel mee. Het is een intrigerende roman die een interessant beeld geeft van de Middeleeuwen (met name van de orden van franciscanen en benedictijnen en de politieke en theologische verwikkelingen). Toch waren er ook in dit boek dingen die mij erg tegenstonden. Eén hoofdstuk heb ik zelfs diagonaal doorgekeken en overgeslagen. Uiteindelijk toont de leegheid van het boek zich in de slotuitspraken van Adson (verteller en hoofdpersoon) dat hij niet meer in God gelooft, maar in een soort goddelijke duisternis of leegheid. Typerend zijn Eco’s eigen opmerkingen in het hoofdstuk ‘De Lezer Vormen’ van het Naschrift, waarin hij spreekt over het in de val lokken, in verdoemenis sleuren en zelfs over een verbond met de duivel. Daarom vind ik Eco’s schrijfsels iets om te ‘ontvluchten’.

(11) De Thuiskomst, Anna Enquist

Een beschrijving van het leven van Elizabeth Batts (1741-1835), de vrouw van de beroemde ontdekkingsreiziger James Cook. Het hele verhaal wordt vanuit het perspectief van Elizabeth verteld. Daarom is het een aaneenrijging van gedachten. Deze stijl heeft iets heel poetisch, maar daardoor wordt tegelijkertijd iedere spanning uit het verhaal geslagen. Het was een lange zit om het boek helemaal uit te lezen. Dat ik op de achterflap had gelezen dat Elizabeth al haar kinderen heeft overleefd en dat iemand had gezegd dat James Cook uiteindelijk op een bizarre wijze is vermoord, hielden mij aan de gang met het lezen.

(12) Leven zonder beperkingen, Nick Vujicic

Na de korte film The Butterfly Circus was mijn interesse in Nick gewekt. Hij is weliswaar een betere acteur (en spreker), dan schrijver, maar toch is het boek de moeite waard om te lezen. Een aantal anekdotes zijn ontroerend, zoals zijn ontmoeting met Daniël, een baby van 19 maanden met dezelfde handicap. Ook vertelt Nick over een klein meisje dat zich zo met hem identificeerde dat zij bij de begroeting uit zichzelf haar handen op haar rug hield, haar hoofd in zijn nek legde en hem zo ‘op zijn manier’ een knuffel gaf. Nick besteedt in zijn boek veel aandacht aan ‘motivational talk’. Ik had graag nog meer gelezen over zijn persoonlijke geloofsleven (en -worstelingen).

(13) De Middellandse Zee. Een persoonlijke geschiedenis, Fik Meijer

Fik Meijer beschrijft onder andere aan de hand van zijn persoonlijke belevenissen de rol van de Middellandse Zee in de oudheid. Dat heeft een bijzonder leuk boek opgeleverd. In een prettige vertelstijl verhaalt Meijer over verschillende details die met de Middellandse Zee te maken hebben, zoals bijvoorbeeld over de constructie van geroeide oorlogsschepen (triremes), over de in de oudheid beroemde vissaus (garum) en over het vervoer van wilde dieren. Boeiend vond ik natuurlijk de raakvlakken met de Bijbelse geschiedenis. Meijer is de reis van Paulus naar Rome ‘nagereisd’ en komt jammer genoeg tot de conclusie dat met name de tweede helft van dit verhaal waarschijnlijk niet authentiek, maar door Lukas kunstig opgemaakt is. Het boek besluit met een hoofdstuk over de reizen van pelgrims en raakt daarmee ook aan de vroege kerkgeschiedenis.

(14) De Geestelijke Mens, Watchman Nee

Toen ik 8 jaar geleden begon in dit boek moest ik erg wennen. Waarschijnlijk besefte ik toen voor het eerst echt dat geloof in het verlossingswerk van de Heer Jezus noodzakelijkerwijs gevolgd wordt door het werk van de Heilige Geest Die de verlossing praktisch uitwerkt in mijn leven. De uiteenzetting over passiviteit sprak mij erg aan. Leven onder leiding van de Geest is geen passief leven, maar juist een leven van je actief uitstrekken naar de wil van God. Verstand, emotie en wil (ziel) moeten onder het gezag van de geest (gemeenschap, geweten en intuitie)/Geest gebracht worden. Het boek kan volgens mij in één citaat worden samengevat: ‘De Geest heeft geen ander instrument dan het kruis’. Dit betekent dat de Heilige Geest het werk van de Heer Jezus aan het kruis toepast op alle gebieden van mijn leven, steeds verder en steeds dieper.

(15) Gereformeerden en evangelischen. Overeenkomsten en verschillen in actueel perspectief, Willem J. Ouweneel en Jan Hoek

Na het ‘eerste’ deel (Rome en Reformatie) gaat Ouweneel nu met een gereformeerde broeder in gesprek. Met name op het punt van verbond en doop gaan beide schrijvers (zoals verwacht) uiteen. Nieuw voor mij was het argument dat de verbondsleer na de kinderdoop is ontstaan en vooral lijkt te dienen om de kinderdoop te ondersteunen, waardoor er een merkwaardige circelredenatie ontstaat. In het punt over de rechtvaardiging en heiliging wijst Ouweneel er vooral op dat in de gereformeerde traditie het zondeprobleem te veel centraal staat. Hoek stelt daar tegenover dat het in het gereformeerde gedachtegoed draait om de rechtvaardiging, maar gaat om de heiliging. Daarmee zet hij zich af tegen het evangelische idee dat de rechtvaardiging een gepasseerd station is (‘doorgangsstadium’), terwijl het juist bij de blijvende beleving hoort. Deze nuancering van Hoek vind ik een mooi inzicht.

(16) Paul. Apostle of the Free Spirit, F.F. Bruce

Met een geweldige eruditie heeft Bruce een prettig leesbaar boek geschreven over het leven en denken van de apostel Paulus. Bruce citeert naast de Bijbelse geschriften ook vele andere klassieke geschriften, zoals de Dode Zee-rollen. Daardoor ontstaat er een levendig beeld van Paulus in de context van zijn tijd. Bruce bespreekt niet alleen de belangrijkste punten uit het leven van de ‘apostel van de heidenen’, maar hij biedt ook een helder inzicht in zijn brieven. Bruce bracht mij met dit boek onder de indruk van een apostel die niet alleen een prachtig inzicht in de Persoon en het werk van de Heer Jezus had, maar Hem ook als discipel volgde; tot in de marteldood vertellen de traditionele bronnen.