Een uniek gesprek tussen kerk, overheid en samenleving in de Alphense Adventskerk

Praten over het kwaad is nodig en juist de kerk kan in dit gesprek een belangrijk geluid laten horen. De kerk neemt het kwaad namelijk bloedserieus en gelooft ook in het einde ervan. Waarom zou zij anders over twee weken nog Pasen vieren? Dit was de conclusie van de lezing die terrorismedeskundige Beatrice de Graaf maandagavond gaf in de Alphense Adventskerk. Drie dominees hadden de handen ineengeslagen en De Graaf uitgenodigd voor een lezing over het thema verlangen naar veiligheid in een tijd van radicalisering. Ook burgemeester Liesbeth Spies was uitgenodigd om hierover haar licht te laten schijnen op de Alphense situatie. Het was uniek dat kerk, overheid en samenleving vertegenwoordigd waren om over zo’n actueel thema met elkaar het gesprek aan te gaan.

In ruim een half uur deelde Beatrice de Graaf de hoofdgedachte van haar essay Heilige Strijd voor een gehoor van ongeveer vijfhonderd mensen. Dat dit voornamelijk uit ouderen bestond, was opmerkelijk, want uit onderzoek blijkt dat vijftigplussers zich helemaal niet zo bang voelen. Het zijn juist de jongeren tussen de achttien en vijfentwintig jaar die gevoelens van angst ervaren. Hoe komt dit? De Graaf beschreef hoe deze groep al hun leven lang geconfronteerd wordt met angst. Zij zijn kort voor 9/11 geboren en hebben daarna verschillende oorlogen en een wereldwijde bankencrisis zien uitbreken. Deze generatie is ook nog eens via hun smartphones constant aangesloten op een onafgebroken stroom van angstzaaiende berichten en beelden. Wie traumatische beelden ziet, wordt in hetzelfde hersengebied aangesproken als wie trauma’s meemaakt, legde De Graaf uit, waarbij zij een verwijzing maakte naar het schietdrama in Alphen aan den Rijn op 9 april 2011.

Het is dus verklaarbaar dat deze generatie angstig is. De angst van deze tijd heeft echter een ander karakter dan de angst uit eerdere tijden. In de moderne geschiedenis zijn er drie angstpieken aan te wijzen, liet De Graaf zien. Na de Eerste Wereldoorlog, na de Tweede Wereldoorlog en na 9/11. In de laatste piek is een opmerkelijk verschil te zien. Na de Eerste en Tweede Wereldoorlog werd er vooral gesproken over het kwaad in samenhang met de vraag naar God. Na 9/11 ontbreekt de worsteling met de vraag naar God echter. Hierdoor lijkt het kwaad alomtegenwoordig en het goede afwezig te zijn. Historicus Beatrice de Graaf besloot zelf op zoek te gaan naar theologische antwoorden. Zij kwam uit bij de kerkvader Augustinus, die nadacht over de dreiging van geweld in zijn tijd (4e eeuw na Christus). Augustinus concludeerde dat de strijd tegen het kwaad in de wereld slechts een kleine strijd is. De strijd tegen het kwaad in onszelf is veel groter. Het wordt tijd, zo stelde De Graaf voor, dat deze gedachte terugkomt in het debat. Zo kunnen wij het kwaad namelijk niet alleen erkennen maar ook overstijgen, want die grote strijd tegen het kwaad heeft God in Jezus al gestreden én gewonnen. Dit is de boodschap van Pasen.

Als wij niet meer praten over het kwaad zullen de onheilsprofeten gaan leveren, waarschuwde De Graaf. Sommigen zullen het kwaad buiten onszelf gaan zoeken en identificeren met de ander. Niemand is echter in staat om het kwaad op de ander te plakken. Anderen zullen het kwaad proberen te bestrijden met procedures en regelgeving, waardoor de samenleving opgesloten raakt in een totalitair veiligheidsbeleid. Als tegengeluid stelde De Graaf een liturgie van de hoop voor. Zij toonde een schilderij van Rembrandt waarin wordt voorgesteld hoe Jezus na Zijn opstanding uit de dood verschijnt aan Maria Magdalena. De Graaf wees erop dat Jezus in dit verhaal Maria terugstuurde naar het hol van de leeuw, terug naar Jeruzalem, waar de discipelen met angst en beven bij elkaar zaten nadat hun meester op bloedige wijze was omgebracht. Juist daar moest Maria de boodschap van Zijn opstanding gaan vertellen. Deze boodschap van hoop moet ook nu weer klinken in het gesprek over het kwaad.

Hiermee gaf Beatrice de Graaf een mooie aanzet voor dit unieke gesprek tussen kerk, overheid en samenleving. Het was aan burgemeester Spies om van hieruit af te dalen naar de Alphense werkelijkheid. Hierbij richtte zij zich voornamelijk op het snijvlak tussen zorg en veiligheid. De tendens is ontstaan, stelde Spies, dat de burger steeds meer een algehele vrijwaring van ellende afeist van de overheid. Het is echter aan de burger zelf om hierin meer verantwoordelijkheid te nemen. Daarbij vroeg Spies met name aandacht voor de lagere sociale klasse. Het wegvallen van zekerheden en het ontberen van kansen vormen namelijk een voedingsbodem voor radicalisering en polarisering. Spies prees de verschillende burgerinitiatieven die al genomen worden maar haalde ook uit naar recente uitingen van asociaal gedrag in de Alphense samenleving. Daarmee maakte Spies het kwaad op straat bespreekbaar. Ook was zij open over veiligheidsvraagstukken waarmee de overheid geconfronteerd wordt. Moet de Alphense Jaarmarkt nou hermetisch worden afgesloten met betonblokken of versterkt dit alleen maar de gevoelens van angst en onveiligheid? Het is een illustratief voorbeeld van de nauwe ruimte tussen veiligheid en vrijheid waarin de samenleving steeds meer klem komt te zitten.

In het afsluitende vraaggesprek met de toehoorders was het even zoeken naar een verbinding tussen de woorden van Beatrice de Graaf en de woorden van Liesbeth Spies. Sommige vragenstellers vroegen om meer maatschappelijke duiding door De Graaf. Een toehoorder gaf tegenover Spies lucht aan zijn frustratie over het het gebrek aan handhaving op straat, waarop Spies de man uitnodigde om dit persoonlijk met haar te bespreken. Zo ontspon zich deze avond een uniek en tegelijkertijd hoopvol gesprek over het kwaad in de eigen straat. En dat nog wel in de kerk.